Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu Kapsamında Hazırlanan Yönetmelikler

6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanununun (“Kanun”) uygulamasını belirleyecek olan ve aşağıda sayılan yönetmelikler 31.12.2016 tarihli ve 29935 (3. Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak, 1.1.2017 tarihinde yürürlüğe girdi:

• Ticari İşlemlerde Rehin Hakkının Kurulması ve Temerrüt Sonrası Hakların Kullanılması Hakkında Yönetmelik (“Rehin Hakkı Yönetmeliği”),
• Ticari İşlemlerde Taşınır Varlıkların Değer Tespiti Hakkında Yönetmelik (“Değer Tespiti Yönetmeliği”),
• Rehinli Taşınır Sicili Yönetmeliği (“Sicil Yönetmeliği”).

Aşağıda söz konusu Yönetmelikler ile getirilen düzenlemeler hakkında açıklamalarımız sunulmaktadır:

I. Rehin Hakkı Yönetmeliği

Rehin Hakkı Yönetmeliği ile rehin hakkı, rehin sözleşmesi ve rehin sistemleri ve temerrüt sonrası hakların kullanımını düzenlenmektedir.

Rehin hakkı, rehin sözleşmesi ve rehin sistemleri

Kanun uyarınca rehin hakkı rehin sözleşmesinin sicile tescil edilmesiyle kurulmaktadır. Yönetmeliğin 5. maddesi ile ise rehin hakkının kurulması düzenlenmektedir. Buna göre rehin hakkının kurulması aşamaları şunlardır:

1. Rehinle güvence altına alınabilecek mevcut veya müstakbel bir borcun varlığı.
2. İradenin mevcut veya müstakbel bir borcun ödenmesini veya ifa edilmesini güvence altına almak amacıyla taşınır varlık üzerinde zilyetliğin devrine gerek olmaksızın sınırlı ayni hak tesis etme yönünde oluşması.
3. Rehin sözleşmesinin hazırlanması ve imzalanması.
4. Rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilmesi.

Rehin Hakkı Yönetmeliği’ne göre rehin sözleşmesi elektronik veya yazılı ortamda hazırlanabilir. Elektronik ortamda hazırlanan rehin sözleşmesi elektronik imza ile, yazılı olarak hazırlanan rehin sözleşmesi, Sicil yetkilisi huzurunda imzalanır veya taraf imzaları noterce onaylanır.

Sözleşmenin imzası bakımından Rehin Hakkı Yönetmeliği’nin 18. maddesinde yapılan düzenleme ile uygulamada 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nun teminat sözleşmelerinin elektronik imza ile gerçekleştirilemeyeceğine ilişkin 5. maddesi nedeniyle oluşabilecek tereddütler giderilmiştir. Zira anılan 18. maddeye göre güvenli elektronik imza ile imzalanan sözleşmenin 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununun 5’inci maddesinin ikinci fıkrasına aykırı olduğu iddia edilemeyecektir.

Rehin alacaklısının ve rehin borçlusunun bilgileri, rehnin dayandığı sözleşme konusu, rehin kuruluşunda belirlenen rehin sistemi gibi rehin sözleşmesinde bulunması zorunlu unsurlar Rehin Hakkı Yönetmeliği’nin 9. maddesinde düzenlenmiştir. Diğer yandan sözleşmede, rehne konu taşınır varlığın alt veya art rehne konu edilmeyeceği ile rehin verenin rehne konu taşınır varlık üzerindeki tasarruf yetkisinin kısıtlandığına dair kayıtlara yer verilememektedir.

Alacakların rehni bakımından Rehin Hakkı Yönetmeliği’nin 16. maddesinde belirli bir iş veya konu ile sınırlandırılmaksızın bütün müstakbel alacakların rehne konu edildiğine dair rehin sözleşmelerinin geçersiz olacağı düzenlenmiştir.

Rehin Hakkı Yönetmeliği m.21 uyarınca rehin hakkı, sözleşmede süre belirtilmesi halinde belirlenen süre boyunca geçerli olacaktır. Rehin hakkının sona erme sebepleri ise belirlenen sürenin sona ermesi, alacağın sona ermesi, rehnin terkini veya rehinli taşınır varlığın tamamen yok olması olarak belirlenmiştir.

Kanun ile aynı taşınır varlık üzerinde birden çok rehin hakkı tesisine imkan tanınmıştır ve öncelik hakkının rehnin kurulma anına göre, derece belirtilmesi hâlinde ise derece sırası esas alınarak belirleneceği düzenlenmiştir. Bu doğrultuda Rehin Hakkı Yönetmeliği rehin sistemlerini detaylı olarak düzenlemiştir. Buna göre taşınır varlık üzerinde ilerleme veya sabit derece sistemi ile rehin kurulabilir. Taraflarca rehin sözleşmesinde herhangi bir sistem belirtilmemesi halinde ise rehin ilerleme sistemine göre kurulmuş sayılacaktır.

Rehin Hakkı Yönetmeliği’nin 25. maddesi ilerleme sistemini düzenlemektedir. İlerleme sisteminde sicile tescil anı dikkate alınır ve ilk tescil anına göre alacaklılar birinci sıradan başlamak üzere sıralanır. Öncelik sırası, tescil anına göre belirlenir. Rehinli taşınır varlığın tamamı, öncelik hakkına sahip rehin hakkına güvence teşkil eder. İlerleme sisteminde önceki sırada yer alan rehin alacaklısının rehin hakkının sona ererek sicilden terkin edilmesi üzerine sonraki sırada yer alan rehin alacaklıları sırayla boşalan dereceye ilerler.

Sabit derece sistemi ise Rehin Hakkı Yönetmeliği’nin 26. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Rehin veren tarafından taşınır varlığın değerinin itibari değerlere ayrılarak derecelendirilmesi halinde taraflar, varlık üzerinde sabit derece sistemi ile rehin kurabilir. Bu sistemde öncelik hakkı rehin hakkının derece ve sırasına göre belirlenir. Rehin, sırada kendisinden önce gelecek olanların derece, sıra ve itibari değerin tescilde belirtilmesi kaydıyla ikinci veya daha sonraki derecede de kurulabilir.

İlerleme sisteminden farklı olarak farklı sıralarda kurulmuş bulunan rehin haklarından birinin terkin edilmiş olması, sonraki sırada yer alan rehin alacaklısına doğrudan boşalan dereceye geçme hakkı vermez. Sonraki sırada yer alan rehin alacaklısına rehin sözleşmesi ile boşalan dereceye ilerleme hakkı tanınması halinde bu hususun Sicile tescil edilmesi gerekir.

Rehin Hakkı Yönetmeliği uyarınca rehinli taşınır varlığın zilyedi, rehinli taşınır varlığın değerini düşüren davranışlarda bulunursa; ilgililer, rehinli taşınır varlığın bulunduğu yer mahkemesinden bu gibi davranışları yasaklamasını isteyebilir. Rehinli taşınır varlığın değerinde düşme meydana gelmişse rehin alacaklısı, alacağı için başka güvence göstermesini veya rehinli taşınır varlığın eski hâle getirilmesini borçludan isteyebilir.

Temerrüt Sonrası Hakların Kullanımı

Kanun ile rehin alacaklısına şartların gerçekleşmesi halinde mülkiyetin devrini talep hakkı verilmiştir. Kanun ve Rehin Hakkı Yönetmeliği kapsamında temerrüt hâlinde rehin alacaklısı, bu Yönetmelikte belirtilen usulün tamamlanması üzerine 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun para ve teminattan başka borçlar hakkında ilamların icrasını düzenleyen 24’üncü maddesinin üçüncü fıkrasına göre icra müdürlüğü marifetiyle taşınırın mülkiyetinin devrini talep edebilir.

Temerrüdün gerçekleşmesini müteakiben takip talebiyle rehinli taşınır varlığın devri talep edilebilir. Mülkiyetin devrini talep etmeye yetkili kişiler sayılanlardır:

• Rehin sözleşmesinde ilerleme sisteminin belirlenmiş olması halinde tescil anına göre belirlenen ilk rehin alacaklısı veya temsil ve ilzama yetkili temsilcisi,
• Rehin sözleşmesinde sabit derece sisteminin belirlenmiş olması halinde derece ve sıra olarak en önde bulunan rehin alacaklısı veya temsil ve ilzama yetkili temsilcisi.

Rehinli taşınır varlığın mülkiyetinin devri bu varlığın bulunduğu yer veya rehin alacaklısının yerleşim yeri icra müdürlüğünden talep edilir. Bu talep sözlü, yazılı veya elektronik ortamda yapılabilir. Takip talebinin ekinde Ticari İşlemlerde Taşınır Varlıkların Değer Tespiti Hakkında Yönetmelik uyarınca düzenlenen ekspertiz/değerleme raporuna yer verilmesi gerekmektedir. Söz konusu Yönetmelik ile ilgili detaylı bilgi aşağıda verilecektir.

Takip talebini alan İcra Müdürlüğünün ekspertiz/değerleme raporunda belirlenen rehinli taşınır varlığın değerini esas almak üzere Rehin Hakkı Yönetmeliğinin öncelik hakkını düzenleyen 33. maddesi kapsamında rehin alacaklılarının öncelik sırasını ve alacak miktarlarını gösteren bir cetvel hazırlaması gerekmektedir. Anılan maddeye göre Kanun ve Rehin Hakkı Yönetmeliği uyarınca sicile tescil edilen rehin hakları, sonraki tarihlerde başka kanunlara göre kurulan rehinlere göre öncelik hakkına sahiptir.

Sıra cetvelinin bir örneği ilgililere tebliğ edilir. Her rehin alacaklısı sıra cetveli örneğinin tebliğinden itibaren yedi gün içinde rehinli taşınır varlığın bulunduğu yer veya rehin alacaklısının yerleşim yeri asliye hukuk mahkemesinde ilgililer aleyhine dava açarak cetvel içeriğine itiraz edebilir.

İcra müdürlüğü, sıra cetveline itiraz edilmemesi, itiraz veya şikâyetin reddedilmesi üzerine, durumu rehinli taşınır varlık üzerindeki sonra gelen rehin hakkı sahiplerine bir ihbarname ile bildirir ve borçlu ile rehin veren üçüncü kişi ise taşınır varlığın maliki üçüncü kişiye birer ödeme emri gönderir. Ödeme emrine İcra ve İflas Kanununun 148 ila 150/d maddesi hükümleri uyarınca itiraz edilebilir. İtiraz edilmemesi veya itirazın kaldırıldığı ya da iptal edildiğine dair ilamın İcra Müdürlüğüne sunulması halinde icra memuru bir icra emri tebliğ etmek suretiyle borçluya veya taşınır varlığı zilyetliğinde bulundurana yedi gün içinde o varlığın teslimini emreder.

Rehin alacaklısı temerrüt halinde Kanun uyarınca diğer haklarını da kullanabilir. Alacağın Kanun ve bu Yönetmelik hükümlerine göre tahsil edilememesi hâlinde takip, genel hükümler çerçevesinde yapılır.

1447 sayılı Kanuna Göre Kurulan Rehinlerin Durumu

Rehin Hakkı Yönetmeliği Geçici Madde 1’e göre, Kanun ve bu Yönetmelik, mülga 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanununa göre kurulan ticari işletme ve esnaf işletmesi rehinlerine uygulanmaz. Yine bu Yönetmeliğin 10, 11 ve 12. Maddelerinde belirtilen varlıklar üzerinde Kanun ve Yönetmeliğin yürürlüğünden önce kurulan rehinler bakımından Kanun ve Yönetmelik hükümleri uygulanmayacaktır.

II. Değer Tespiti Yönetmeliği

Değer Tespiti Yönetmeliği rehne konu taşınır varlıkların değerinin tespit edilmesine, ekspertiz hizmeti sunan kişilerin belirlenmesi ile bunların görevlendirilmesine ve değerleme hizmeti ücretlerinin belirlenmesine ilişkin usul ve esasları belirlemektedir.

Yukarıda belirtildiği üzere Rehinli Haklar Yönetmeliği uyarınca temerrüt halinde başlatılan takipte Değer Tespiti Yönetmeliği uyarınca hazırlanan düzenlenen ekspertiz/değerleme raporunun da gönderilmesi gerekmektedir. Yine İcra Müdürlüğü tarafından hazırlanan sıra cetvelinde de bu rapor esas alınmaktadır. Bu kapsamda Değer Tespiti Yönetmeliği taşınır rehninde temerrüt sonrası hakların kullanımı bakımından önem taşımaktadır.

Değer Tespiti Yönetmeliği’nin 5. maddesine göre aşağıdaki hallerde yetkili mahkemeden rehne konu taşınırın değerinin tespiti talep edilebilir:

1. Rehin hakkının kurulması öncesinde rehin veren, lehine rehin verilen veya rehin alacaklısı ile bunların temsil ve ilzama yetkili temsilcileri tarafından,
2. Rehin varlığının işlenmesi, başka bir varlık ile birleşmesi veya karışması halinde veya borçlunun temerrüdü sonrasında rehin alacaklısı tarafından.

Değer tespiti Bankalara Değerleme Hizmeti Verecek Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kişi veya kuruluşlar arasından belirlenecek bir eksper tarafından yapılır. Bununla birlikte rehin sözleşmesinin tarafları, rehin hakkının kurulması öncesinde rehne konu taşınırların değerini herhangi bir değerleme hizmeti almaksızın serbestçe kararlaştırabilir.

Yetkili mahkeme tarafından görevlendirilen eksper tarafından yapılan değer tespitine üç iş günü içerisinde itiraz edilebilir. İtiraz üzerine mahkeme tarafından yaptırılan değer tespiti ise kesindir. Değer tespiti talebinden doğan yargılama giderleri ile değerleme hizmet ücreti taraflarca eşit olarak ödenir.

III. Sicil Yönetmeliği

Sicil Yönetmeliği’nin 5. maddesine göre rehin sözleşmelerinin tescil, değişiklik, terkin ile rehinli taşınır varlık ile rehin hakkının devri ve boşalan dereceye geçme hakkı taleplerinin alınması, bu taleplerin Sicile tescil edilmesi ile sicil kayıtlarının tutulması ve erişime açılması ile bu Yönetmelikle verilen diğer görevlerin yerine getirilmesi amaçlarıyla Rehinli Taşınır Sicili kurulur.

Sicil hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla Taşınır Rehin Sicil Sistemi (“TARES”) kurulmaktadır. Sicil işlemleri, TARES üzerinden gecikmeksizin gerçekleştirilir. TARES, güvenli elektronik imza ve zaman damgalı süreçlere uygun olarak kurulur.

Sicil Yönetmeliği uyarınca sicil kayıtlarının Türkçe tutulması ve yabancı bir dilde düzenlenmiş belgelerin noter onaylı Türkçe çevirisi ile birlikte Sicile verilmesi gerekmektedir.

Tescil hizmetleri, rehin sözleşmelerinin tescil, değişiklik ve terkini, rehinli taşınır varlık ve rehin hakkının devri ile boşalan dereceye geçme hakkının Sicile tescil edilmesini kapsamaktadır. Kanun uyarınca tescil edilmesi zorunlu hususlar Sicile tescil edilmedikçe üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.

Sicil Yönetmeliği’nin 23. maddesi rehin sözleşmesinin, rehinli taşınır varlığın veya rehin hakkının devrinin, boşalan dereceye geçme hakkının tescili için gerekli belgeleri detaylı olarak düzenlemektedir. Bu kapsamda rehin sözleşmesinin tescili talebi için aşağıda sayılan bilgi ve belgelerin Sicile sunulması gerekmektedir:

1. Rehin sözleşmesinin taraflarınca Kanun ve Kanun uyarınca çıkarılan yönetmeliklere göre hazırlanan ve imzalanan rehin sözleşmesinin bir sureti.
2. Rehne konu edilecek taşınır varlıkları tanımlayıcı bilgi ve belgeler.
3. Rehin sözleşmesinin tarafları veya bunların temsil ve ilzama yetkili temsilcilerinin kimlik numarasını gösteren belgelerin aslı.
4. Temsil ve ilzama yetkili temsilcilerin yetkili olduklarını gösteren belgelerin aslı ya da noter onaylı örnekleri.

Sicil tescil taleplerinde ilave bilgi ve belge istemeye yetkilidir. Tescil işleminin gerçekleşmesi ile rehin sözleşmesi taraflarına verilmek üzere bir tescil belgesi düzenlenir. Bu belgede tescil numarası, tescil tarihi ve zamanı ile tescil işleminin gerçekleştirildiğine dair kayda yer verilir.

Sicil Yönetmeliği’nin 27. maddesine göre aşağıda sayılan hallerde tescil talebi reddedilecektir:

1. Rehin sözleşmesinin taraflardan biri tarafından imzalanmaması.
2. Rehin sözleşmesinde yer alması zorunlu hususlardan herhangi birine yer verilmemesi.
3. Tescil için aranan şartların eksik olması.
4. Sicil tarafından talep edilen bilgi ve belgelerin verilmemesi.
5. Sicile tescil edilecek hususların, tarafların tam ve gerçek beyanına uygun olmaması veya kamu düzenine aykırılık oluşturması.
6. İlerleme sisteminin kabul edilmesi halinde, rehin sözleşmesinde yer alan güvence miktarının diğer alacaklılar aleyhine muvafakatsız olarak artırılmasının tescilinin talep edilmesi.

6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu ve yönetmeliklerle ilgili detaylı bilgi için info@engblaw.com mail adresimizden bizimle iletişime geçebilirsiniz.