Bağ & Günen Hukuk Bürosu
Çalışma Saatleri

Pazartesi-Cuma : 09:00 -18:00

Bağ & Günen Hukuk Bürosu

ENGB

YENİ SINAİ MÜLKİYET KANUNU İLE ÇALIŞAN BULUŞLARI AÇISINDAN NELER DEĞİŞTİ?

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, Ocak 2017’de Resmi Gazete’de yürürlüğü girdi ve fikri haklar alanında pek çok değişiklik getirdi. Bunlardan biri de çalışan buluşları açısından getirilen yenilikler oldu.

Buluşlar üzerindeki haklar, işveren ve çalışan arasında sıklıkla dava konusu olmakta ve 551 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname zaman zaman bu konuda eksik kalmaktaydı, mevcut eksiklikler ilgili kanunlar ve içtihat ile tamamlanmaya çalışılmaktaydı. Yeni kanun ile tarafların haklarının daha net bir şekilde korunması hedeflenmektedir.

İşbu bilgi notumuzda, yeni kanun ile çalışan buluşları açısından getirilen yeniliklerden bahsedilecek olup, konuyu daha anlaşılabilir hale getirmek için öncelikle hizmet buluşu – serbest buluş ayrımına değinilecektir.  

“Çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak, iş ilişkisi sırasında yaptığı buluş, hizmet buluşudur.

Birinci fıkrada belirtilen hizmet buluşunun dışında kalan buluş, serbest buluş olarak kabul edilir.”

Dolayısıyla, bir buluşun hizmet buluşu olarak değerlendirilmesi ve işverenin üzerinde hak iddia edebilmesi için bazı şartların gerçekleşmiş olması aranmaktadır;

  • Buluşçunun İşçi Sayılan Kişi Olması
  • Buluşun İş Görme Borcundan Kaynaklanması veya Buluşun Büyük Ölçüde İşletme Deneyim ve Çalışmalarına Dayanması
  • Buluşun İş İlişkisi Sırasında Gerçekleştirilmiş Olması

Bu şartları taşımayan buluşlar serbest buluş olarak değerlendirilecek olup, çalışanın üzerindeki tasarruf yetkisi tartışmasız olacaktır.

Bu kapsamda, yeni sınai mülkiyet kanunu ile getirilen yeniliklerden kısaca bahsetmek gerekirse;

  1. Kamu çalışanları için buluş bedeli ödenmesi şartları düzenlenmiştir. Bu bedelin buluş gelirinin 1/3ünden az olamayacağı, buluşun kamu kurumu tarafından kullanılması halinde ise bir defa ödenecek buluş bedelinin çalışanın net maaşının 10 katından fazla olmayacağı düzenlenmiştir. Bu hükümler Yükseköğretim Kurumları açısından da kıyasen uygulanabilecektir.
  1. Hizmet buluşlarının çalışan tarafından işverene bildirilmesi yükümlülüğü hükümleri varlığını korumakla beraber, çalışanın buluşu serbest buluş niteliği kazanmadığı sürece buluşu gizli tutma yükümlülüğü getirilmiştir.
  1. 551 Sayılı KHK ile işverenin buluş üzerindeki kısmi hak taleplerinde, kısmi hak söz konusu olan kısım buluşun değerlendirilmesini önemli ölçüde güçleştiriyorsa, çalışan 2 ay içerisinde buluşun devir alınmasını ya da serbest bırakılmasını talep edebilirdi. Ancak işverenin cevap vermemesi ile çözüme kavuşmayan haller için bir hüküm bulunmadığından, ancak dava yoluyla çözüme gidilebiliyordu. Yeni kanun ile işverenin bu talebe 2 ay içerisinde cevap vermemesi halinde, buluşu kısmi olarak kullanma hakkının kendiliğinden sona ereceği düzenlenmiştir.
  1. KHK döneminde işveren tam hak talebinde bulunduğu buluş için patent başvurusu yapma yükümlülüğünü yerine getirmediğinde ve çalışanın belirlediği süreye rağmen başvuruyu gerçekleştirmediğinde, çalışan “işveren adına ve hesabına” patent başvurusunu yapma hakkına sahipti. Ancak bu durum yeni kanun ile, işveren patent başvurusu yükümlülüğünü yerine getirmediğinde, buluş serbest buluş niteliği kazanacaktır, hükmü ile çalışan lehine düzenlenmiştir. Dolayısıyla işveren bu noktada buluş üzerindeki hakkını kaybetmektedir.
  1. İşverenin iflası halinde, çalışanın hizmet buluşunu önalım hakkı yeni kanunda da aynen korunmuştur, ancak çalışanın bedel talebi yerine buluşun serbest buluşa dönüştürülmesini talep hakkı eklenmiştir.
  1. 551 sayılı KHK’da Yükseköğretim kurumları çalışanlarının buluşları serbest buluşlar olarak değerlendirilmekteydi. Kurumlar çalışandan, buluşun geliri üzerinden hesaplanacak bedeller talep edebiliyordu. Ancak yeni kanun ile, Yükseköğretim kurumları çalışanlarının buluşları da, işbu kanun kapsamında çalışan buluşu olarak değerlendirilecektir. Çalışanlar kurumdan, buluş gelirinin en az 1/3ü oranında bedel talep etme hakkına sahiptir.
  1. Kamu destekli projelerde ortaya çıkan buluşlar açısından yeni bir düzenleme söz konusudur. Şöyle ki; Kamu destekli projelerde ortaya çıkan buluşların ilgili kamu kurumuna bildirilmesi yükümlülüğü getirilmiştir. Destekten faydalanan kişi, bildirimden itibaren 1 yıl içerisinde buluş üzerinde hak talep edip etmediğini kuruma yazılı olarak bildirir. Kişi talepte bulunmaz ya da “talebini yazılı olarak” bildirmezse, kamu kurumu buluş üzerinde hak sahibi olacaktır. Kişi hak sahipliği talebinde bulunursa, patent başvurusunda kamu kurumunun belirtilmesi yükümlülüğü mevcuttur, ayrıca kamu kurumu da bu buluş üzerinde bedelsiz lisans talep etme hakkına sahiptir. Bu madde, 5746 sayılı kanun çerçevesinde ar-ge ve tasarım merkezlerinde, 4691 sayılı kanun çerçevesinde teknoloji merkezlerinde, kamu kurumları desteği ile sözleşme çerçevesinde yürütülmeyen işlerde ve proje bazlı olmayan kamu destekli projelerde meydana gelen buluşlarda uygulanmayacaktır.

Sonuç olarak, söz konusu yeni düzenlemeler ile işveren ve çalışan arasında “buluş üzerindeki hak sahipliği” hususunun netleştirilmesi hedeflenmektedir. Ancak pek çok maddenin detayında, “sözleşme ile aksi kararlaştırılmadıkça” hükmü yer aldığından, yeni kanun döneminde de iş ve hizmet sözleşmelerinde fikri hakların düzenlenmesi hususunun önemini koruyacağı aşikardır.